Krztusiec – objawy, diagnoza, leczenie. Co pomaga na krztusiec?

Krztusiec - co to?

Krztusiec to ostra bakteryjna choroba zakaźna, którą wywołują tzw. pałeczki krztuśca (Bordetella pertussis). Pałeczki krztuśca to bakterie Gram (-), wytwarzające toksynę krztuścową. Źródłem zakażenia jest chory człowiek, a do zakażenia dochodzi na drodze powietrzno-kropelkowej. Okres wylęgania choroby (czas od zakażenia do pojawienia się pierwszych objawów) wynosi od 6 do 20 dni.

W przypadku rozpoznania krztuśca przez lekarza, ma on prawny obowiązek zgłoszenia zachorowania do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej (PSSE).

Toksyna krztuśca wywołuje martwicę komórek nabłonka dróg oddechowych. Sama martwica jest najbardziej nasilona w tchawicy. Konsekwencją tego jest zaburzenie wydzielana śluzu (staje się on gęsty i lepki), a także nasileniu ulega odruch kaszlowy. Sam krztusiec przebiega najczęściej jako zapalenie oskrzeli, które charakteryzują ciężkie napady kaszlu.

Przebieg krztuśca

Przebieg choroby i nasilenie objawów zależy w dużej mierze od wieku chorego i uodpornienia organizmu (uzyskiwanego dzięki szczepieniu). Choroba jest szczególnie niebezpieczna dla niemowląt i małych dzieci, natomiast u młodzieży oraz dorosłych objawy są łagodniejsze i mniej specyficzne.

Dla typowego przebiegu choroby charakterystyczne jest występowanie trzech okresów:

• nieżytowy - trwający 1-2 tygodnie, cechujący się występowaniem objawów przypominających przeziębienie lub grypę;

• napadowego kaszlu - trwający 4-6 tygodni, w trakcie których występuje duszący i suchy kaszel (bez nabierania powietrza), mający charakter napadowy i zakończony typowym dla tej choroby głośnym świstem krtaniowym (przypomina to szczekanie lub pianie koguta). Dodatkowo mogą występować takie objawy jak sinica, obrzęk oraz wybroczyny na twarzy. U dorosłych głównym objawem jest przewlekły kaszel;

• zdrowienia - trwający 3-4 miesiące. W tym czasie napady kaszlu zaczynają stopniowo ustępować, jednak okresowo, np. po wysiłku fizycznym czy w trakcie innego zakażenia, ataki kaszlu mogą powrócić.

Diagnostyka i leczenie

Diagnostyka krztuśca oparta jest zarówno na podstawie objawów klinicznych, jak również poprzez wykrycie pałeczki krztuśca w materiale pobranym od osoby chorej. Wykonywana jest hodowla bakterii, diagnostyka serologiczna (wykrywanie swoistych przeciwciał przeciwko toksynie krztuścowej) oraz testy PCR (wykrywanie materiału genetycznego pałeczek krztuśca).

W leczeniu krztuśca stosowane są antybiotyki z grupy makrolidów (azytromycyna, klarytromycyna) lub w przypadku nietolerancji makrolidów kotrimoksazol.

Profilaktyka przeciwko krztuścowi jest możliwa, dzięki wykonywaniu szczepień. Szczepienie na krztusiec w Polsce jest obowiązkowe i wchodzi w skład kalendarza szczepień ochronnych dla dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia.

Krztusiec - objawy

Objawy choroby przypominają zapalenie oskrzeli z napadami przewlekłego, męczącego kaszlu. Typowo występują w fazach (okresach) i najczęściej dotyczą niemowląt i małych dzieci.

Na początku, w fazie nieżytowej, która trwa zwykle od 1 do 2 tygodni, pojawiają się objawy grypopodobne, takie jak podwyższona temperatura ciała (gorączka nie musi występować), ból gardła, nieżyt nosa czy bóle mięśni. Następnie zaczynają występować napady kaszlu (suchego), początkowo w nocy, a potem także w ciągu dnia.

Kolejny okres to faza napadowego kaszlu. Trwa ona przeważnie od 4 do 6 tygodni. Charakteryzuje się napadami duszącego i męczącego kaszlu. Taki kaszel krztuścowy cechuje głośny świst krtaniowy na wdechu, przypominający pianie lub szczekanie. Napad kaszlu następuje seriami. Pod koniec napadu odkrztuszana jest gęsta i lepka wydzielina (dzieci mogą ją połykać i w następstwie zwymiotować).

Faza napadów kaszlu może przebiegać także z innymi objawami np. obrzękiem i sinicą twarzy czy wybroczynami na twarzy oraz spojówkach. U niemowląt i małych dzieci zamiast kaszlu, może dojść do wystąpienia bezdechu i drgawek. U osób dorosłych i starszych dzieci kaszel nie jest tak charakterystyczny i cechuje się głównie przewlekłym charakterem.

Ostatnim okresem objawów jest faza zdrowienia, w trakcie której choroba ustępuje, napady kaszlu nie są już tak nasilone, choć mogą się jeszcze pojawiać przy okazji innego zakażenia lub po wysiłku fizycznym. Zdrowienie trwa dosyć długo, bo aż 3-4 miesiące.

Krztusiec - objawy u dorosłych

Przebieg krztuśca u osób dorosłych (ale też młodzieży) nie wykazuje takiej dynamiki objawów, jaką widzimy u małych dzieci. Głównym objawem krztuśca ww. grupie chorych jest męczący, przewlekły i suchy kaszel, trwający wiele tygodni.

U osób dorosłych powikłania krztuśca nie są częste i dotyczą raczej osób starszych oraz z wieloma chorobami przewlekłymi (szczególnie nerwowo-mięśniowymi). Do istotnych powikłań krztuśca zaliczamy:

• zapalenie płuc;

• powikłania neurologiczne (u dorosłych rzadkie), np. drgawki, obrzęk mózgu, ciężkie zaburzenia świadomości;

• nietrzymanie moczu;

• złamania żeber.

Krztusiec jako choroba jest bardzo męcząca z uwagi na przewlekły kaszel o napadowym charakterze, jednak ponowne zachorowania czy zachorowania u osób zaszczepionych cechują się znacznie lżejszym przebiegiem.

Objawy krztuśca u dziecka

U małych dzieci i niemowląt krztusiec ma bardzo charakterystyczny przebieg. Początkowo pojawiają się objawy grypopodobne (faza nieżytowa) takiej jak bóle mięśni, nieżyt nosa czy ból gardła. Następnie pojawia się kaszel napadowy.

Kaszel krztuścowy (bez nabierania powietrza) zakończony jest głębokim wdechem z charakterystycznym świstem, który przypomina pianie (u starszych dzieci raczej niespotykany).
Dzieci bardzo często odkrztuszają lepką wydzielinę, którą następnie połykają, aż dochodzi do jej zwymiotowania.

Pozostałe objawy krztuśca, które mogą pojawić się w fazie napadowego kaszlu u dzieci (szczególnie tych najmłodszych) to m.in. obrzęk twarzy, sinica twarzy czy wybroczyny na spojówkach oraz twarzy. U małych dzieci zamiast kaszlu może dojść do bezdechu, a także drgawek.

Dzieci, które nie zakończyły jeszcze pełnego cyklu szczepień przeciw krztuścowi są narażone na wystąpienie poważnych powikłań choroby. Dotyczą one szczególnie niemowląt poniżej 6 miesiąca życia. Zaliczamy da nich:

• zapalenie płuc;

• zapalenie ucha środkowego;

• powikłania neurologiczne np. drgawki, obrzęk mózgu, zaburzenia świadomości;

• przepuklina;

• naderwanie wędzidełka języka;

• wylewy podspojówkowe.

Należy zaznaczyć, że przechorowanie krztuśca nie pozostawia trwałej odporności na całe życie. Najlepszą metodą profilaktyki są szczepienia.

Zobacz także: Polacy nic sobie nie robią z choroby. Aż 7 na 10 rodaków łapie jesienne „choróbska” od innych

Krztusiec a wysypka

Wysypka podczas chorowania na krztusiec może pojawić się z kilku powodów:

• reakcja alergiczna na antybiotyki (makrolidy) - pacjent może być uczulony na leki z tej grupy, co może objawić się wystąpieniem wysypki;

• pęknięcia drobnych naczyń krwionośnych - w wyniku kaszlu może dojść do pęknięcia drobnych naczyń pod skórą, a wyglądem przypomina to drobne, czerwone plamki na skórze i może być przez niektóre osoby postrzegane jako wysypka;

• reakcja układu odpornościowego - pałeczka krztuśca może wywołać niespecyficzną reakcję układu immunologicznego, objawiającą się jako wysypka.

Epidemia krztuśca - Dania

W ostatnich latach w Danii wystąpiły 3 epidemie zachorowań na krztusiec: w 2016, 2019 i 2023 roku. Największy wzrost zachorowań nastąpił podczas ostatniej epidemii w 2023 r., kiedy to odnotowano ponad 6000 zachorowań na krztusiec. Około 2% chorych wymagało pobytu w szpitalu.

Największa liczba zachorowań dotyczyła przedziałów wiekowych 10-19 lat oraz powyżej 20 lat. Z kolei pobytu w szpitalu wymagały najczęściej niemowlęta i małe dzieci. Co ciekawe, niemowlęta chorowały najrzadziej, co jest związane najprawdopodobniej z wprowadzeniem po epidemii w 2019 r. szczepień ochronnych przeciwko krztuścowi dla kobiet w ciąży (przeciwciała odpornościowe przechodzą przez łożysko do organizmu płodu, dzięki czemu później niemowlę ma mniejsze ryzyko zachorowania).

Zobacz także: Grypa żołądkowa - objawy. Jak długo chory zaraża?

Krztusiec - szczepionka

Szczepionka przeciwko krztuścowi podawana jest zawsze jako jedno wstrzyknięcie razem ze szczepionką przeciw błonicy oraz szczepionką przeciwtężcową. Na rynku występuje jako DTP, przy czym każda litera oznacza chorobę przeciwko której jest wykonywane szczepienie:

• D - Dipthteriae, czyli błonica;

• T - Tetani, czyli tężec;

• P - Pertusis, czyli krztusiec (koklusz).

Szczepionka przeciwko krztuścowi może zawierać pełnokomórkowy składnik krztuśca (DTwP) i wtedy odporność poszczepienna utrzymuje się przez ok. 10-12 lat, bądź bezkomórkowy składnik krztuśca (DTaP) i w tym wypadku odporność po szczepieniu jest krótsza, bo ok. 5 lat.

Odporność poszczepienna wraz z upływem czasu spada, dlatego konieczne są dawki przypominające. Szczepienie przeciwko krztuścowi w ramach obowiązkowych szczepień podaje się w 2, 3-4, 5, 16-18. miesiącu życia (szczepienie podstawowe preparatem DTP lub DTaP) oraz w 6. roku życia (dawka przypominająca preparatem DTaP). Szczepionka DTaP jest także obowiązkowa w 14. roku życia. Szczepienia w ramach kalendarza szczepień wykonywane są bezpłatnie.

Zalecana jest także dawka przypominająca w wieku 19 lat, co 10 lat w okresie dorosłości, a także dla kobiet w III trymestrze ciąży. 100% refundacja dotyczy wyłącznie kobiet w ciąży (od 15 października 2024 r.).

Możliwe skutki uboczne szczepionki na krztusiec

Po podaniu szczepionki mogą wystąpić miejscowe niepożądane odczyny poszczepienne tj. ból, obrzęk w miejscu wkłucia czy zaczerwienienie. Ciężkie odczyny, np. reakcje alergiczne, drgawki gorączkowe czy zespół hipotoniczno-reaktywny, występują rzadko (1 na 10 000) i ustępują bez pozostawienia trwałych następstw.

Ile kosztuje szczepionka na krztusiec?

Szczepienie przeciw krztuścowi w ramach szczepień obowiązkowych do 18. roku życia jest całkowicie bezpłatne. Z kolei w przypadku osób dorosłych (z wyjątkiem kobiet w III trymestrze ciąży) pacjent pokrywa pełny koszt szczepionki.

Aktualnie dla osób dorosłych dostępne są 2 szczepionki na rynku: Adacel i Boostrix. Są to szczepionki typu Tdap, czyli przeciw błonicy, krztuścowi oraz tężcowi, ale z obniżoną zawartością antygenów krztuśca i błonicy.

Cena jednej ampułkostrzykawki preparatu Boostrix waha się od 100 do 179 zł, natomiast preparatu Adacel od 103 do 149 zł. W celu zakupienia konieczna jest recepta np. od lekarza POZ. W tej sytuacji pacjent nie płaci dodatkowo za samą procedurę szczepienia.

Jeżeli pacjent decyduje się na szczepienie w placówce prywatnej, koszty są większe, ponieważ uwzględniają wizytę kwalifikacyjną (dodatkowe 50-100 zł).

Badanie na krztusiec

Badania wykonywania w celu potwierdzenia u pacjenta krztuśca obejmują: izolację bakterii w celu późniejszej hodowli, badania serologiczne wykrywające przeciwciała skierowane przeciwko antygenom krztuśca oraz badania molekularne (testy wykrywające materiał genetyczny pałeczek krztuśca).

Izolacja bakterii polega najczęściej na pobraniu materiału (wymaz) z tylnej ściany nosogardła. Diagnostyka serologiczna oparta jest na pobraniu krwi od pacjenta, a następnie oznaczeniu w niej swoistych przeciwciał. W badaniach molekularnych sprawdzana jest obecność DNA, charakterystycznego dla Bordetella pertussis.

Test na krztusiec - apteka

Aktualnie nie ma możliwości zakupu aptecznego testu na obecność krztuśca do wykonania w domu.

W celu potwierdzenia choroby konieczne jest zlecenie przez lekarza specjalistycznych badań, takich jak hodowla bakterii, testy serologiczne na obecność przeciwciał przeciw krztuścowi czy badania PCR na obecność materiału genetycznego pałeczki krztuśca.

Krztusiec - leczenie

Leczenie krztuśca oparte jest na stosowaniu antybiotyków i powinny one zostać podane do 3 tygodni od pojawienia się kaszlu. Wdrożenie leczenia w fazie nieżytowej łagodzi objawy krztuśca. Jeżeli jednak antybiotykoterapia zostanie włączona po wystąpieniu napadowego kaszlu, to wpływ na objawy jest znikomy, natomiast skracany jest czas, w trakcie którego dana osoba może zakażać innych.

Lekami pierwszego rzutu są antybiotyki z grupy makrolidów, stosowane doustnie m.in azytromycyna czy klarytromycyna. W sytuacji, gdy dana osoba wykazuje alergię na makrolidy bądź ich nietolerancję, podawany jest kotrimoksazol.

Ciężki przebieg krztuśca (najczęściej u niemowląt) wymaga hospitalizacji i konieczne jest także leczenie tlenem.

Jaki antybiotyk na krztusiec?

Leczenie krztuśca opiera się na stosowaniu antybiotyków z grupy makrolidów takich jak azytromycyna (Macromax, Sumamed, Azithromicin Aurovitas, AzitroLEK). Leczenie trwa 5 dni i rozpoczyna się od dawki 500 mg raz na dobę 1. dnia, a następnie przez 4 kolejne dni - 250 mg raz na dobę.

Innym antybiotykiem stosowanym w krztuścu jest klarytromycyna (Klabax, Klacid, Fromilid 500).
Lek podaje się przez 10 dni w dawce 500 mg dwa razy na dobę.

W przypadku nietolerancji lub alergii pacjenta na makrolidy, używany jest kotrimoksazol (Biseptol, Bactrim forte). Stosowana dawka to 960 mg dwa razy na dobę przez 14 dni.

Czosnek na krztusiec - czy pomaga?

Czosnek ma dużą popularność w łagodzeniu objawów wielu infekcji, także tych dotyczących dróg oddechowych. Zawiera wiele substancji o działaniu antyseptycznym i przeciwzapalnym. Mimo tych właściwości i wsparcia układu odpornościowego, czosnek w żadnym wypadku nie może zastąpić leczenia przyczynowego krztuśca jakim jest antybiotykoterapia.

Leki na krztusiec (nazwy)

Leczenie krztuśca opiera się na antybiotykach z grupy makrolidów, takich jak azytromycyna (np. Macromax, Sumamed, Azithromicin Aurovitas, AzitroLEK). Alternatywnie można stosować klarytromycynę (np. Klabax, Klacid, Fromilid 500). W przypadku alergii lub nietolerancji makrolidów zaleca się kotrimoksazol (np. Biseptol, Bactrim forte).

Krztusiec - jaki syrop?

Podczas chorowania na krztusiec w celu złagodzenia głównego objawu, jakim jest kaszel, możemy zastosować popularne i dostępne w aptekach syropy. W zależności od charakteru kaszlu, taki też syrop powinniśmy stosować.

Jeżeli kaszel jest suchy, męczący, szczególnie dokuczający w nocy, dobry rozwiązaniem są syropy zawierające butamirat, substancję hamującą odruch kaszlu (Sinecod, Natussic, Supremin).
W przypadku kaszlu produktywnego z uczuciem zalegania wydzieliny, powinniśmy zastosować leki wykrztuśne zawierające np. ambroksol (Flavamed, Mucosolvan) czy acetylocysteinę (ACC, Fluimucil).

Pamiętajmy, że syropy mają za zadanie wyłącznie łagodzić objawy i nie mogą być stosowane zamiast antybiotyków.

Co pomaga na krztusiec?

Oprócz wspomnianego wcześniej leczenia przyczynowego krztuśca, jakim jest antybiotykoterapia, warto zastosować sprawdzone metody na łagodzenie na objawów choroby.

Jednym z kluczowych elementów jest odpoczynek, dzięki któremu możemy ograniczyć napady kaszlu (wysiłek fizyczny może je nasilać). Należy również pamiętać o właściwym nawodnieniu organizmu, które pozwala utrzymać właściwe nawilżenie dróg oddechowych.

Przydatne może też być stosowanie inhalacji nawilżonego powietrza w celu złagodzenia kaszlu i ułatwienia oddychania.

Czy krztusiec jest wyleczalny?

Tak, krztusiec jest jak najbardziej wyleczalną chorobą, jednak leczenie powinno zostać wdrożone jak najwcześniej. W zwalczaniu pałeczek krztuśca skuteczne są antybiotyki z grupy makrolidów tj. azytromycyna czy klarytromycyna, a w razie ich nietolerancji - kotrimoksazol.

Największa skuteczność leczenia antybiotykami osiągana jest w fazie nieżytowej choroby, kiedy kaszel nie jest jeszcze tak intensywny i napadowy. Antybiotyki skracają czas, w którym pacjent najbardziej zakaża (po kilku dniach leczenia zakaźność gwałtownie spada).

Bibliografia